Afrika, en dan anders...

Beira, Mozamique

We zijn hier voor de tweede keer, september 2011 gaven we voor het eerst een training ‘Learning and Teaching’ aan docenten van UniZambeze, nu een vervolg.

Het blijft een hele ervaring om in een Portugees sprekend Afrikaans land te zijn en te werken. Heel veel dingen zijn anders hier, en toch voelt het wel gelijk als ‘echt’ Afrika.
En wat heb ik nou eigenlijk van Mozambique gezien. Eigenlijk vooral één stad in dit immens grote land. Beira is de tweede stad, maar in vergelijking met Maputo, de hoofdstad met zo’n 1,5 miljoen inwoners is Beira met zo’n 600 duizend inwoners maar een kleintje. Het is daardoor wel verrassend rustig, Beira heeft brede wegen (die vergeleken met 2 jaar geleden een heel stuk opgeknapt zijn, mooi om zo snel al zoveel verschil te zien) en weinig verkeer. Geen urenlange files dus, zelfs niet tijdens het regenseizoen waar we inzitten (zie de foto’s), dat ken ik heel anders in steden als Kampala of Dar es Salaam waar het verkeer onmiddellijk vastloopt als de buien vallen.
De vorige keer hebben we nog wel een klein stuk platteland gezien toen we een weekend naar een national park gingen. Vervreemdend te merken hoe leeg het daar was (vergeleken met dat soort parken in Uganda of Tanzania waar het wemelt van dieren en vogels). In Mozambique zijn de gevolgen nog sterk merkbaar van een gewelddadige onafhankelijkheidsstrijd, daarna een jarenlange burgeroorlog (gevoed door verschillende westerse landen en het blanke regime van Zuid-Afrika) en daaroverheen verschillende natuurrampen. Het park is zo leeg omdat dieren zijn afgeslacht, gestorven van de honger of weggetrokken naar veiliger gebieden. Ze zijn bezig de populatie weer op te bouwen, maar ook dat gaat moeizaam; er wordt ook nog steeds flink gestroopt (dat geeft mensen tenminste nog te eten) en opnieuw zijn de dieren niet veilig omdat de rebellen van de burgeroorlog weer van zich laten horen.

Verder is het Moz dat ik nu meegemaakt heb, het Moz van de elite. Hoog opgeleid, Portugees sprekend (de nationale taal, maar niet meer dan zo’n 40% spreekt het), mensen met een baan en een heel redelijk basisinkomen, westers gekleed en westerse eetgewoonten. Er is een wereld van verschil tussen inwoners van een stad en het platte land.
Mozambique is dus gekolonialiseerd door de Portugezen en die hadden een nogal andere strategie dan de Engelsen en ook de Nederlanders. Platgezegd kwam de Portugese strategie neer op het land leegroven, bestaande sociale structuren vernietigen om mogelijk verzet te breken, niet investeren in onderwijs en geen lokale elite creëren en zoveel mogelijk de Portugese taal en gewoontes opleggen. De onafhankelijkheidsstrijd was verschrikkelijk, waarbij de Portugezen van de ene dag op de andere vertrokken zijn. Ze lieten een leeggeroofd land achter gelaten dat daarna een speelbal werd van nationale en internationale belangen.

Ik blijf het bijzonder vinden om de Afrikaanse flegmatieke mentaliteit hier weer zo sterk te proeven. Er hangt geen hekel aan Portugal of Portugezen in de lucht, integendeel. We komen verschillende Portugezen tegen die hun land verlaten hebben door de economische crisis en hier settelen; ze worden hartelijk verwelkomd om mee te bouwen aan de opbouw van Mozambique.
We hebben een prachtig gesprek gehad met onze contactpersoon Fabiao over vergeving, over dat speciale ‘Afrikaanse’ wat maakt dat mensen gewoon doorgaan met leven, ook in of na de meest gruwelijke tijden. En dat zonder merkbare wrok of zelfs gewelddadigheid. Dat is iets wat je overal in Afrika terugziet, er zijn tijden van ongelooflijk geweld, daarna lijkt een soort rust neer te dalen waarbij voormalige vijanden letterlijk leven als elkaars buren. Niet te bevatten.
Fabiao vertelt prachtige verhalen en we leren veel, over het continent Afrika in het groot en over de verschillen tussen naburige stammen in het klein. Dat zijn voor mij de mooiste momenten, van die ontmoetingen die ik nooit zal vergeten.

En wat is het nu wat Mozambique zo anders maakt. Het zijn de kleine, dagelijkse dingen die opvallen, waarin je nog zoveel westerse invloed ziet, een paar voorbeelden:
- Iedereen die we ontmoeten heeft een volledig Portugese naam, ik heb nog geen Afrikaanse naam gehoord. Een van onze collega’s ter plaatse heet Vasco da Gama! Fabiao vertelde ons wel dat hoe zuidelijker je komt in Moz, hoe Afrikaanser de namen worden. De Portugezen zijn in het noorden geland, daar was hun invloed het sterkst, hoe zuidelijker hoe minder er overgebleven is. Ook beginnen jonge mensen ermee om hun naam te veranderen en zich officieel te registreren met een Afrikaanse naam.
- Je ziet veel meer gekleurde mensen dan in andere landen, een mix van blank en zwart; een aantal van onze deelnemers lijkt Zuid-Europees, alleen met een wat donkerder huid.
- Onze deelnemers eten tijdens de lunch allemaal met mes en vork. Ik weet niet hoe ze het voor elkaar krijgen, maar ze raken hun voedsel niet aan. Ik kijk met respect hoe ze zelfs de grote garnalen of halve kippen keurig uit elkaar weten te halen zonder hun vingers te gebruiken. En dat met een slap plastic vorkje! Fabiao vertelt dat mensen uit omliggende landen zeggen dat ze geen echte Afrikanen zijn omdat ze niet met hun handen eten, ze schelden hen zelfs uit voor Portugezen!
- Nog zo’n eetgewoonte-voorbeeldje: bij een etentje met Mozambikaanse collega’s krijgen we schelpen als voorafje. Ik eet met mijn handen en gebruik een lege schelp als ‘vork’, heel gewoon volgens mij, maar zij reageren helemaal verbaasd. Ook daarbij houden ze keurig schone handen en ik voel me gek als ik patat met mijn handen eet. Omgekeerde wereld…
- Ook opvallend: in tegenstelling tot landen als Uganda en Tanzania zie je hier niet op elke beetje fatsoenlijke auto de naam van de sponsor of de naam van de hulporganisatie. Mozambique is nog niet echt ontdekt als sponsorbaby voor goedwillende westerlingen.

Dat was een heel verhaal in een keer. De internetverbinding was aldoor slecht, regenseizoen, waarbij de bovengrondse elektriciteitskabels soms vuurwerk geven en knetteren en knappen. Vaak geen stroom dus, dat is dan wel weer heeeeeel gewoon Afrikaans.
We zijn dus aan het eind van onze werkweek en vliegen over een paar uur naar Johannesburg, dan vannacht door naar Amsterdam en morgen in de loop van de ochtend weer op Nederlandse bodem.

Tot daar, liefs!
Christiena